بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - ایران حدود یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، اما حدود 6 درصد از گاز طبیعی دنیا را مصرف می‌کند، به‌طوری‌ که مصرف گاز طبیعی در ایران معادل حدود نصف کل مصرف گاز طبیعی در قاره اروپاست.

به گزارش شانا، رشد فزاینده مصرف گاز و کاهش توانایی پاسخ به تقاضای آن یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در سبد انرژی کشور به‌شمار می‌آید. موضوع ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور در سال‌های اخیر با توجه به گسترش روزافزون شبکه توزیع گاز طبیعی و مشترکان بخش خانگی و همچنین توسعه صنایع در کشور اثرگذار بوده و در فصول سرد سال بیشتر نمود داشته است.
به عقیده کارشناسان، زنگ خطر ناترازی گاز در کشور به صدا درآمده است که رفع این ناترازی افزون بر جلوگیری از پیامدهای منفی آن در اقتصاد کشور، به امنیت بیشتر عرضه این سوخت پاک می‌انجامد و در مناسبت‌های مهم سیاسی با کشورهای منطقه اثرگذار است. ایران با در اختیار داشتن 33 تریلیون مترمکعب گاز، دومین کشور دارنده ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان است و 16 درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد. 70 درصد از انرژی ایران از گاز طبیعی تأمین می‌شود و ایران سومین تولیدکننده و چهارمین مصرف‌کننده‌ گاز طبیعی در دنیا به‌شمار می‌آید.
بخش زیادی از ذخایر گازی ایران در میدان پارس جنوبی و خلیج فارس متمرکز شده که با قطر مشترک است. مجموع تولید گاز ایران در پالایشگاه‌های کشور در سال 1402 حدود 277 میلیارد مترمکعب بود که به بخش‌های شهری و روستایی، صنایع، واحدهای پتروشیمی و نیروگاه‌ها اختصاص یافته است. مصرف گاز طبیعی کل کشور در نیمه نخست پارسال 117 میلیارد و 55 میلیون مترمکعب بود و به این ترتیب حدود 132 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در پاییز و زمستان 1402 و در مجموع 249 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال 1402 در کشور مصرف شد که این مقدار نسبت به سال پیش از آن (1401) 7 میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. از مجموع این مقدار گاز مصرف‌شده، 119 میلیارد مترمکعب سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، 51 میلیارد مترمکعب سهم صنایع عمده و 79 میلیارد مترمکعب گاز تخصیص‌یافته به نیروگاه‌ها بوده است.
سهم 70 درصدی گاز طبیعی در سبد انرژی ایران
بر اساس آمارهای جهانی، سهم گاز طبیعی از سبد انرژی در ایران بیش از 70 درصد است، در حالی که ایالات‌متحده که نخستین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است و بیش از 23 درصد از کل تولید گاز جهان را در اختیار دارد، تنها 24 درصد از سبد انرژی آن به گاز اختصاص یافته است. این نسبت برای ترکیه و روسیه نیز به ترتیب 24 و 36 درصد است. از سوی دیگر، امروز بیش از 80 درصد تولید برق کشور وابسته به گاز است. در واقع به غیر از نیروگاه‌های برق‌آبی و تجدیدپذیر، سوخت 86 درصد سایر نیروگاه‌های تولیدکننده برق به گاز وابسته است و بیش از 101 نیروگاه که از گاز طبیعی استفاده می‌کنند، برق همه صنایع را تأمین می‌کنند.
گاز در تأمین سوخت صنایع نیز نقش کلیدی دارد، به‌طوری‌ که هم‌اکنون بیش از 90 درصد صنایع و نیروگاه‌ها وابسته به گاز هستند و بیش از 30 هزار واحد صنعتی بزرگ و مهم کشور که 90 درصد محصولات کشور را تولید می‌کنند، از گاز استفاده می‌کنند. نقش کلیدی گاز در تأمین انرژی بخش خانگی نیز در آمارها مشخص است، به‌طوری‌ که بر اساس آمار شرکت ملی گاز ایران ضریب نفوذ گاز در بخش شهری اکنون 98.97 درصد و در بخش روستایی 86.1 درصد است، ضمن آنکه 27.5 میلیون مشترک شهری و روستایی در کل کشور از انشعاب گاز برخوردارند.
افق تراز تولید و مصرف گاز
بر اساس سند «تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق 1420» مصوبه شورای عالی انرژی، پیش‌بینی می‌شود مصارف گاز از رقم میانگین روزانه 750 میلیون مترمکعب در سال 1400 با فرض اینکه هیچ اقدامی در زمینه بهینه‌سازی مصرف رخ ندهد، به حدود میانگین روزانه یک هزار و 220 میلیون مترمکعب در سال 1410 و یک هزار و 554 میلیون مترمکعب در سال 1420 برسد. هم‌اکنون حجم تولید کل گاز خام کشور در زمستان حدود روزانه یک میلیارد مترمکعب است که رقم خالص تولید گاز کل کشور را می‌توان روزانه 950 میلیون مترمکعب دانست (در حالی که نیاز زمستانی در شرایط فعلی روزانه حدود 1060 میلیون مترمکعب است). اگر اقدام مؤثری درباره میدان‌ها و منابع گازی کشور به لحاظ فشارافزایی یا سایر اقدام‌های افزایش تولید و توسعه‌ای انجام نشود، پیش‌بینی می‌شود در سال 1410 رقم تولید کل گاز کشور به 800 میلیون مترمکعب و در سال 1420 با یک کاهش آشکار به 450 میلیون مترمکعب در روز برسد که این یک پیش‌بینی بسیار نگران‌کننده است.
بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، حجم تولید گاز کشور در سال 1410 در حالی به روزانه 800 میلیون مترمکعب می‌رسد که نیاز به مصرف، با روند فعلی در سال 1410 در شرایط زمستانی به رقم یک میلیارد و 472 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید، بنابراین برای سال 1410 نیازمند افزایش تولید حدود 672 میلیون مترمکعب در روز هستیم.
پیامدهای ناترازی
ناترازی گاز پیامدهایی را به‌دنبال دارد که تقریباً همه بخش‌های اقتصاد کشور را درگیر می‌کند. کاهش درآمد، رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی، کاهش درآمدهای صادرات گاز، کاهش سرمایه‌گذاری در صنایع مرتبط با گاز، کاهش جذب سرمایه‌ خارجی و کاهش توانایی رقابتی صنایع داخلی، مهم‌ترین پیامدهای ناترازی گاز در کشور را شامل می‌شود.
راهکارهای جبرانی
روند فزاینده مصرف گاز دربخش‌های مختلف کشور و کاهش چشمگیر افت فشار در میدان گازی پارس‌جنوبی به‌عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین منبع تأمین گاز کشور مؤید این نکته است که باید هرچه سریع‌تر درباره جلوگیری از کاهش تولید گاز در کشور اقدام‌های اساسی انجام شود. این اقدام‌ها فعالیت‌های توسعه‌ای در میدان‌های گازی کشور و استفاده از طرح‌های فشارافزایی در میدان گازی پارس جنوبی، رویکردهای پیشگیرانه و بهینه‌سازی مصرف گاز در همه بخش‌های مختلف و اصلاح الگوی مصرف خانگی را شامل می‌شود که به عقیده کارشناسان، تنها با اصلاح فرهنگ مصرف انرژی می‌توان از این بحران عبور کرد، حال آنکه موارد یادشده نیز در رفع ناترازی گاز بسیار اهمیت دارد.
برنامه‌ریزی برای افزایش بهره‌وری انرژی نیروگاه‌های حرارتی و تأسیسات مصرف‌کننده گاز و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش‌هایی که قابلیت دریافت این نوع انرژی را دارند، از دیگر مواردی است که به‌منظور جلوگیری از کاهش افت تولید گاز در کشور می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
اجرای طرح‌های ذخیره‌سازی
از سوی دیگر یکی از راهکارهای رفع ناترازی گاز، ذخیره‌سازی است که در شرایط کنونی ماه‌های سرد سال به کمک عرضه گاز طبیعی می‌آیند. ذخیره‌سازی گاز طبیعی مزایای مختلفی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها شامل کمک به تأمین گاز در فصول سرد سال، ایجاد امنیت در تأمین گاز و تعادل در شبکه گازرسانی در زمان وقوع حوادث پیش‌بینی‌ناپذیر، پایداری صادرات گاز، ارزآوری و تقویت موقعیت ژئوپلیتیک کشور، تداوم تأمین در گاز موردنیاز برای تزریق به مخازن نفتی با هدف ازدیاد برداشت، کاهش انتشار آلاینده ناشی از سوخت مایع جایگزین در نیروگاه‌ها و کمک به مدیریت شبکه گازرسانی نقاط مختلف کشور است.
بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، یکی از شاخص‌هایی که به ازای آن می‌توان وضع ذخیره‌سازی گاز در هر کشور را بررسی کرد، سهم ظرفیت ذخیره‌سازی گاز یک کشور از کل میزان مصرف گاز در آن کشور است. به‌طور میانگین سهم ذخیره‌سازی گاز از کل مصرف در دنیا 11 درصد و بین همه کشورهایی که مخزن ذخیره‌سازی گاز دارند، 16.4 درصد است. این عدد برای اروپا برابر با 23 درصد است و ایران با دارا بودن 1.4 درصد ظرفیت ذخیره‌سازی از کل مصرف، رتبه پایینی دارد.
افزایش پایداری تولید و امنیت عرضه در شبکه انتقال
از آنجا که کشور ایران یکی از طولانی‌ترین خطوط توزیع گاز را در اختیار دارد، ذخیره‌سازی گاز در کشور برای افزایش پایداری تولید و امنیت عرضه در شبکه انتقال دارای اهمیت بسیار بالایی است.
باتوجه به سهم بالای بخش خانگی و تجاری در مصرف گاز طبیعی در کشور در ماه‌های سرد سال، مصرف این بخش به‌دلیل نوع کاربرد گاز برای گرمایش افزایش چشمگیری می‌یابد که برای تأمین گاز آن، کشور مجبور به کاهش عرضه گاز به بخش‌های دیگر از جمله نیروگاهی و صنعتی شده است. همه این مسائل لزوم افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی در کشور را نشان می‌دهد. افزون بر مسئله ناترازی فصلی، مشکل تأمین گاز در استان‌های شمالی و شمال شرقی کشور در ماه‌های سرد، لزوم توسعه ذخیره‌سازی با اولویت استان‌های مذکور را توجیه می‌کند.
موضوع ذخیره‌سازی گاز در ایران که از سال 1386 به‌طور جدی مطرح شد، در سال‌هایی دچار فراز و فرود شد که در نهایت با تأسیس شرکت ذخیره‌سازی گاز، به اجرای دو طرح ذخیره‌سازی گاز در میدان شوریجه و سراجه انجامید. میزان ذخیره‌سازی گاز کشور از طریق دو مخزن سراجه قم با ظرفیت 1.2 میلیارد مترمکعب و شوریجه استان خراسان رضوی با ظرفیت 2.2 میلیارد مترمکعب در سال انجام می‌شود.
پارسال 3 میلیارد و 30 میلیون مترمکعب در دو مخزن شوریجه و سراجه ذخیره و بالاترین رکورد ذخیره‌سازی گاز طی 10 سال اخیر نیز ثبت شد. در این حوزه پروژه‌های توسعه میدان گازی شوریجه D و فاز 2 سراجه در حال اجرا هستند و اکنون چند طرح دیگر هم در دستور کار قرار دارد که از حالت مطالعاتی و ابتدایی خارج و به مرحله اجرا وارد شده‌اند.
بررسی زمین‌شناسی نشان می‌دهد 40 ساختار با ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در کشور وجود دارد که در صورت سرمایه‌گذاری و انجام مراحل ارزیابی و توصیف مخزن می‌تواند به حل مسئله ناترازی فصلی، همچنین تأمین گاز در بخش‌های شمالی کشور کمک شایانی کند. از سوی دیگر، آنچه در راه‌اندازی مخازن ذخیره‌سازی گاز در کشور اثرگذار است، با احتساب انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم، تولید گاز در کشور است که این موضوع خود اجرای طرح‌های توسعه‌ای تولید گاز در کشور را بیش از پیش تأکید می‌کند.
ذخیره‌سازی زیرزمینی و روزمینی گاز و استفاده از آن در فصل سرد برای افزایش پایداری تأمین گاز، اجتناب‌ناپذیر است. بر اساس شواهد موجود، کشورهای توسعه‌یافته صنعتی نیز که ذخایر نفت و گاز زیادی در اختیار ندارند، برای اینکه در تولید با مشکل روبه‌رو نشوند، از کشورهای خاورمیانه مانند قطر، ال‌ان‌جی خریداری و آن را به گاز طبیعی تبدیل و این گاز را در صنایع استفاده می‌کنند تا تولیدشان در طول سال به‌طور مستمر ادامه داشته باشد؛ موضوعی که در کوتاه‌مدت می‌تواند اثرها و نتایجی مطلوب داشته باشد.
منبع: هفته‌نامه مشعل