بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
پانیذ رحیمی| «8 ماه است که از بازگشت آقای دکتر بختیار سخن می‌گویند. او که به‌عنوان سفیر ما در چین منصوب شده، فردی موجه و محترم است. اما کار او شده بگردد، نمایشگاه و فرش ببیند و بفهمد کاسه چینی کجا خوشگل‌تر است و در نهایت این‌ها را استوری کند. در گذشته، هرگاه دیپلمات‌های مسلط، ارشد و درجه‌یک در چین داشتیم، وضعیت ما بهتر و روابطمان مستحکم‌تر بود.» این‌ها بخشی از صحبت‌های مجیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره سفیر ایران در چین است. «فرهیختگان» وضعیت سوابق اجرایی و تحصیلی سفیران ایران در 53 کشوری که یا از شرکای اصلی تجارت خارجی ما هستند یا از اهمیت سیاسی و ژئوپلیتیکی برخوردارند، را بررسی کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی از سفیران نه سابقه خاصی در امور دیپلماتیک داشته و نه چهره سیاسی یا اجتماعی و علمی هستند و نه وزنه‌ای برای پذیرش در کشور‌های دیگر هستند. اما این روز‌ها دغدغه اصلی دلسوزان و کارشناسان حوزه روابط خارجی این است که همچنان افرادی بدون سابقه اجرایی و دیپلماتیک یا برخورداری از وجهه سیاسی و اجتماعی، عمدتاً بر اساس بده‌بستان‌های سیاسی در حال انتخاب شدن و اعزام به بزرگ‌ترین کشور‌های جهان هستند. از این رو، انتظار این است که دولت چهاردهم در راستای کمک به ایجاد گشایش‌های خارجی، تسهیل امور ایرانیان خارج‌نشین در سایر کشور‌ها، تسهیل امور تجار و بازرگانان در خارج و ایجاد پیوند‌های اقتصادی قوی با این کشور‌ها، با کنار زدن بده‌بستان‌های سیاسی توانمندترین و معتبرترین دیپلمات‌ها را راهی سفارتخانه‌های ایران کند. 
کارآموزی کارمند وزارت نیرو در چین!
آن‌طور که این لیست نشان می‌دهد، افرادی هستند که هیچ سابقه اجرایی مرتبط با امور دیپماتیک نداشته‌اند. به‌عنوان مثال، محسن بختیار سفیر ایران در چین، تنها سابقه کارمندی در وزارت نیرو را دارد. او که دارای مدرک ارشد معارف اسلامی و اقتصاد از دانشگاه امام صادق(ع) و دکتری اقتصاد نفت و گاز از پردیس خودگردان دانشگاه علامه است، پیش از این در پست‌هایی چون معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر نیرو، سرپرست معاونت انرژی وزارت نیرو، مدیرکل دفتر توسعه صادرات، مشاور وزیر نیرو در تأمین و تجهیز منابع مالی خارجی و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تلفیقی و راهبردی وزارت نیرو فعالیت کرده است. 
با این حال، فردی که هیچ سابقه اجرایی در وزارت امور خارجه و پست‌های دیپلماتیک خارج از کشور نداشته، اواخر خرداد سال 1402 به‌عنوان سفیر ایران در چین منصوب می‌شود؛ کشوری که دومین قدرت اقتصادی و نظامی جهان بوده و در عین حال اولین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود. این فرد نه‌تنها سابقه اجرایی مرتبط ندارد، بلکه از نظر وجهه سیاسی و کاریزماتیک نیز شهرت و تأثیرگذاری قابل‌توجهی ندارد. به عبارتی، بختیار به دلیل نداشتن سابقه اجرایی سیاسی سطح‌بالا، در کشور مقصد هیچ وزنه سیاسی محسوب نمی‌شود و در چنین شرایطی، قدرت دیپلماسی و پذیرش او در آنجا کاهش می‌یابد. درحالی‌که به گفته رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، یک سفیر توانمند می‌توانست نقش کلیدی در مهم‌ترین پروژه‌های راهبردی سیاست خارجی ایران و چین که همان ـسند چشم‌انداز همکاری 25 ساله ایفا کند، به‌ویژه در حوزه‌های ارزی، ناترازی انرژی و احیای زیرساخت‌ها؛ نبود چنین دیپلماتی در این عرصه مانع از بهره‌برداری مطلوب از این ظرفیت‌ها شده است. 
ترانسفر مستقیم از بانک مرکزی به قطر
علی صالح‌آبادی با مدرک کارشناسی ارشد مدیریت مالی از دانشگاه امام صادق (ع) و دکتری مدیریت مالی، پیش از اینکه عازم قطر شود، رئیس سازمان بورس، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل بانک توسعه صادرات و مؤسس و رئیس انجمن مالی اسلامی ایران بوده است. وی در دی‌ماه سال 1401 پس از برکناری از ریاست بانک مرکزی، بدون سابقه دیپلماتیک عازم قطر شد. شاید بد نباشد به یکی از پرونده‌هایی که صالح‌آبادی می‌توانست نقش مهمی ایفا کند اشاره کنیم که آزادسازی 7 میلیارد دلار منابع آزادشده ایران است که پس از آزادسازی از کره‌جنوبی، در قطر بلوکه شده است. نمونه‌های شبیه با محسن بختیار و علی صالح‌آبادی در بین سفرای ایران زیادند و نقطه مشترک بین همه آن‌ها، نداشتن تجربه کافی در امور دیپلماتیک، فقدان وجهه سیاسی و اجتماعی و وزنه سیاسی و حتی فقدان وجهه تجاری و بازرگانی است که موجب شده نقش این افراد در حد یک کارمند سفارت تنزل پیدا کند. 
سرنوشت متفاوت سفیر ایران در روسیه
در کنار سفرایی که به نام آن‌ها اشاره شد، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه سرنوشت متفاوتی داشته است. وی با مدرک دکتری علوم سیاسی، سابقه مستقیم سفیر بودن یا دیپلمات خارجی را نداشته، اما به‌واسطه چندین دوره نمایندگی مجلس و حضور در کمیته‌های پارلمانی مشترک با پارلمان‌های خارجی، به وزنه سنگینی در امر دیپلماتیک ایران تبدیل شده است. ایشان در دوره‌های هشتم، نهم و دهم مجلس شورای اسلامی، رئیس گروه روابط پارلمانی جمهوری اسلامی ایران با پارلمان اروپا، رئیس گروه‌های دوستی پارلمانی ایران با فرانسه، رومانی، مالی، نامیبیا و ساحل عاج و همچنین عضو کمیته حقوق بشر نمایندگان اتحادیه بین‌المجالس جهانی به نمایندگی از منطقه آسیا و اقیانوسیه بود. در دوره هفتم مجلس نیز ریاست گروه‌های دوستی پارلمانی ایران و سوریه و ایران و روسیه را بر عهده داشت. کارنامه اجرایی او از جمله امضای توافقنامه جامع راهبردی ایران و روسیه، امضای پیمان پولی با روسیه، اتصال شبکه شتاب ایران به سیستم میر روسیه و چندین اقدام بزرگ دیگر، نشان‌دهنده فعالیت‌های اثرگذار و قابل‌توجه اوست. 
بازار