بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - خراسان / همسرم بیشتر اوقات با دو پسرم رفتاری خشک و تحکم آمیز دارد. به دلیل مشکلات مالی که در دوران مجردی داشته و هنوز هم دارد و سختی هایی که تحمل کرده و می کند، برای درس خواندن و پیشرفت بچه ها سخت می گیرد ولی حرف هایی که ایشان می زند من را هم که مادر آن ها هستم، ناامید می کند. او بیشتر اوقات برای مهم نشان دادن حرفش، بچه ها را به محرومیت از حضور در خانه و همچنین خوراک و پوشاک تهدید می کند. می ترسم فرزندانم از خانه فراری شوند. در ضمن فرزندانم بسیار مودب و قانع هستند .
لطفا راهنمایی بفرمایید.
پاسخ مشاور:
سوال یا به تعبیری مشکل شما در ابتدا با یک سوال اساسی در فلسفه آموزش و پرورش مواجه است و آن این که «آیا هدف تربیت اساساً فرمان برداری و متابعت است یا رشد و استقلال فردی؟» البته بحث بر سر این موضوع زیاد است ولی نظرات پیش رو و پشتوانه های علمی، از رشد و استقلال فردی به عنوان هدف تربیت بیشتر حمایت می کنند.
و اما جواب سوال شما را می خواهم با استناد به تحقیقات گسترده ای که در روان شناسی رشد نزدیک به یک دهه پیش انجام شد، بدهم. گمان می کنم با مطالعه این مطلب و اندکی تامل، خود به جواب سوال تان برسید و البته شاید سوالات بیشتری هم برای تان پیش بیاید!
تربیت فرزندتان چه سبکی است؟

دانشمندان علوم رفتاری پس از بررسی سبک‏ های تربیت فرزند در خانواده‏ های مختلف به نتایج جالبی رسیدند؛ البته آن ها تحقیقات طولی هم انجام دادند تا نتایج فرضیات خود را در سال های بعدی رشد هم ملاحظه کنند. آن چیزی که در نتیجه این پژوهش های گسترده به دست آمد، این بود که از بین سه سبک فرزندپروری استبدادی، اقتدارگرایانه و سهل گیرانه، فقط سبک اقتدارگرایانه با نتایج مثبت در خانواده و رشد کودک و نوجوان همراه بود.
ویژگی های سبک اقتدارگرایانه
در واقع سبک اقتدارگرایانه دارای این ویژگی هاست:
والدین تلاش زیادی می کنند رابطۀ خوب و مثبتی با کودک یا نوجوان خود داشته باشند.
 آن ها قوانین و محدودیت هایی برای کودک یا نوجوان خود در نظر می گیرند ولی دلیل و منطق این قوانین را هم برای آنان توضیح می دهند. در واقع به این روش هم به آن ها احترام می گذارند و هم آن ها را به عنوان افرادی دانا و صاحب عقل و انتخاب، به رسمیت می شناسند.
 والدین گاهی کودکان را به بعضی کارها مجبور و پیامدهای رفتارشان را به آن ها گوشزد می کنند ولی در عین حال احساسات آن ها را هم لحاظ می کنند.
 آن ها قانون می گذارند ولی در قبال آن، از کودک یا نوجوانشان انتظارات روشن و معقولی دارند که با سن، میزان درک و تجربه فرزندانشان، شخصیت و حتی علایق و استعدادهایشان متناسب است.
 علاوه بر مسئله گذاشتن قوانین و محدودیت ها، این والدین از روش های مثبت و پاداش، برای تقویت رفتارهای مطلوب استفاده می کنند، یعنی روش آن ها فقط تنبیه گرایانه و محدودیت ساز نیست بلکه انتخاب های مثبت و حمایت از تصمیم های مثبت و پاداش دهی به آن هم در جعبه ابزار والدین هست.
نتیجه سبک اقتدارگرایانه
در نتیجه کودکان احساس شادی و رضایت می کنند؛ عزت نفس و اعتماد به نفس خوبی را در چنین خانواده ای پرورش می دهند؛ در تصمیم گیری ها موفق و نسبتاً مستقل ظاهر می شوند و در یک کلام، در آینده راحت می توانند گلیم‏ شان را از آب بیرون بکشند.
ویژگی های سبک استبدادی
 و اینک نگاهی به سبک استبدادی می اندازیم:
در این سبک والدین معتقدند که فرزندان باید به حرف آن ها گوش دهند و به شــــــــنـــیدن
حرف های بچه ها ، نیاز زیادی نیست.
 وقتی بحث قوانین و مقررات می رسد، آن ها اهمیت زیادی به صحبت و مذاکره نمی دهند؛ این گونه عمل می کنند: «یا کاری که می گم رو انجام می دی یا هیچی!»، در واقع فلسفه آن ها این است که هر که با ما نیست، علیه ماست! البته یادمان باشد همه قوانین و مقررات قابل مذاکره نیستند و این مسئله را چارچوب خانواده، اولویت ها و ارزش های آن تعیین می کند؛ برای مثال در یک خانواده ممکن است مسئله ای قابل مذاکره باشد ولی در خانواده ای دیگر والدین اصلاً حاضر به صحبت یا کوتاه آمدن از یک مسئله نباشند. لذا این امر طبیعی است و منظور ما در این جا مسائلی است که در آن والدین و نظام خانواده تصمیم می گیرند نظرات فرزند را به اقتضای سن و شرایط تا حد مشخصی لحاظ کنند.
 در این سبک، والدین به احساسات و عواطف فرزند اهمیت زیادی نمی دهند.
 آن ها معتقدند کودکان باید بدون استثنا به قوانین عمل کنند.
 آن ها به کودکان اجازه نمی دهند که در چالش های زندگی شان درگیر شوند و آن ها را حل و فصل کنند؛ بنابراین آن ها قوانین را خودشان می گذارند و پیامدهای یک رفتار مشخص از جانب فرزند را هم خودشان تعیین می کنند بدون این که نظر فرزندانشان را حتی بدانند یا لحاظ کنند.
آن ها در پاسخ به سوال فرزندان مبنی بر چرایی قوانین و مقررات، بیشتر مایل هستند بگویند: «چون من می گویم...، چون من تعیین می کنم فلان مورد چگونه باشد» و از این دست.
رویکرد آن ها بیشتر تنبیه گرایانه است تا ایجاد نظم و ترتیب و در برابر اشتباه های فرزندان صبور نیستند و در این مواقع آن ها را سرزنش می کنند.
تاثیر سبک استبدادی بر فرزندان
بنابراین متاسفانه این روش ناکارآمد است و کودکان در این روش در آینده مشکلاتی در زمینه احساس خود ارزشمندی خواهند داشت و دیده شده که در مقایسه با کودکان دیگر، آن ها رفتارهای خصمانه و پرخاشگری بیشتری هم دارند . شاید از همه بدتر مسئله دروغ گویی باشد، کودکانی که چنین والدینی دارند، در واقع در آینده به این مشکل دچار می شوند؛ چرا که با دروغ گفتن می خواهند از تنبیه جلوگیری کنند.
ویژگی های سبک سهل گیرانه
و نهایتاً سبک تربیتی برخی والدین سهل گیرانه است. متاسفانه گاهی برخی والدین به اشتباه فکر می کنند که این روش و آزاد گذاشتن و محدود نکردن، بهترین روش است و هیچ ضرری ندارد؛ ولی دیده شده این سبک که در ظاهر بر عکس سبک استبدادی است، مشکلات خاص خود را برای فرزندان و والدین خواهد داشت. از جمله دیده شده که مسئله اعتیاد در میان این سبک و سبک استبدادی بیشتر از سبک اقتدارگرایانه شایع است.ویژگی های این سبک به طور خلاصه عبارتند از:
 والدین قوانینی را تعیین می کنند ولی به ندرت فرزندان را به انجام آن ها مجبور می کنند.
پیامدهای رفتار مثبت و منفی فرزند را به وی بر نمی گردانند و به ویژه در رفتارهای منفی فرزندانشان، هیچ مداخله ای نمی کنند و معتقدند که کودکان با مداخله نکردن آن ها، بهترین چیزها را خودشان یاد می گیرند.
 فقط وقتی مشکلی بزرگ یا بحرانی پیش می آید، قدم بر می دارند.
از بیشتر مسائل و رفتارهای منفی کودکان چشم پوشی می کنند و همواره این نگرش را دارند که «مهم نیست، بچه است دیگه...»
سرانجام سبک سهل گیرانه
متاسفانه سرانجام خوبی در انتظار این سبک فرزندپروری نیست و دیده شده کودکانی که غالباً با این سبک بزرگ شده اند، در تحصیل به مشکل بر می خورند، مشکلات رفتاری از جمله توجه نکردن به صاحبان قدرت مثل معلمان و مربیان و نیز تنهایی و غمگینی در میان آن ها بیشتر گزارش می شود. جالب است بدانید در این کودکان، مشکلاتی مثل چاقی، مصرف افراطی هله هوله و فاسد شدن دندان ها بیشتر است. شاید این جا هم والدین نتوانسته اند محدودیت های مفید ایجاد یا رفتارهای سالم را تشویق کنند و پرورش دهند.
 مهم است که برایند رفتارتان، سبک اقتدارگرایانه باشد!
به عنوان چند توصیه و نکته آخر خدمت خوانندگان عرض می کنم با این که تحقیقات بارها از سبک فرزندپروری اقتدارگرایانه حمایت کرده و نشان داده است با پیامدهای مثبت بیشتری همراه خواهد بود؛ ولی والدین همواره نمی توانند براساس این سبک رفتار کنند و ممکن است بسته به شرایط، خواسته یا ناخواسته رفتارهای متناسب با سبک سهل گیرانه یا استبدادی از خود نشان دهند ولی مهم، مجموع رفتارهاست که باید تلاش کنند بیشتر به سبک اقتدارگرایانه رفتار کنند.
مصلح میرزایی