بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - فرهیختگان / « انتخابات 1403؛ دوراهی توسعه و ارتجاع! » عنوان یادداشت روزنامه فرهیختگان به قلم دانیال داودی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
هر چه به انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری نزدیک‌تر می‌شویم، نامزدهای بیشتری شعار «توسعه‌‌ ایران» را سر دست می‌گیرند. اما چه کسی واقعا می‌تواند پرچمدار توسعه‌‌ همراه با عدالت و با توجه به ارزش‌ها و اقتضائات بومی جامعه‌ ایرانی (پیشرفت) باشد؟ برای تحلیل کارنامه و برنامه‌‌ نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، به متر و معیارهایی نیاز داریم. یکی از آن معیارها، توانایی تداوم رشد درآمدهای نفتی و استفاده از این درآمدها برای تامین مالی توسعه است. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (1/1/1401) فرمودند: «گفته می‌شود که حالا مثلا قیمت نفت گران شده، درآمدهای نفتی افزایش پیدا کرده، خب حالا با این افزایش درآمدهای نفتی چه کار می‌خواهیم بکنیم؟ دو جور می‌شود حرکت کرد؛ یکی اینکه نگاه کنیم بگوییم خب درآمد ارزی‌مان زیاد است، واردات را افزایش بدهیم، مردم رفاه پیدا کنند، آسایش پیدا کنند و مانند اینها؛ این [نگاه] البته ظاهر خوبی دارد، [اما] باطن بسیار بدی دارد؛ این ضایع کردن سرمایه‌های اساسی کشور است. یک راه دیگر هم این است که ما از درآمدهای نفتی برای زیرساخت‌های کشور، برای کارهای اساسی کشور استفاده کنیم؛ بنیان‌ها را محکم کنیم که اقتصاد ریشه‌دار بشود در کشور و بتوانیم از آنها استفاده کنیم.»
تداوم رشد صادرات نفت
در روزهای آغازین سال 1401 که رهبر‌معظم‌انقلاب بر این نکته‌‌ مهم تاکید کردند، قیمت نفت ایران به حدود 110 دلار به ازای هر بشکه رسیده بود. قیمت نفت در آن سال به مرور کاهشی شد و در اسفندماه 1401 به 70 دلار رسید اما به هر حال میانگین درآمد نفتی در 1401 بالا بود. میانگین قیمت هر بشکه نفت در سال‌ 1402 حدود 80 دلار بود و در سال جاری نیز در همین حدود است. به‌علاوه، درآمد نفت از یک سو به قیمت هر بشکه نفت و از سوی دیگر به میزان صادرات نفت مربوط است. قیمت نفت دست دولت ایران نیست اما میزان صادرات نفت، با توان دیپلماسی اقتصادی دولت‌‌ها رابطه‌ مستقیم دارد.

صادرات نفت ایران در شهریور ماه سال 1400 حدود 400 هزار بشکه در روز بود. به گزارش تانکر ترکرز این رقم در 2023 به میانگین 1.42 میلیون بشکه در روز رسید. به گزارش شرکت ورتکسا میانگین صادرات روزانه نفت ایران در سه‌ماهه نخست سال 2024 به 1.56 میلیون بشکه رسید. بنابراین اگر نامزدهای انتخاباتی خود را توسعه‌گرا می‌دانند، باید به این پرسش پاسخ دهند که آیا قرار است با تکرار تجربه‌‌ دولت دوازدهم (یعنی مشروط کردن رشد درآمدهای نفتی به مذاکره با غرب) صادرات نفت را به 400 هزار بشکه برگردانند یا می‌توانند از طریق درس‌آموزی از موفقیت دولت سیزدهم، به رشد صادرات نفت ادامه دهند‌؟ پاسخ به این پرسش اگر‌چه لازم است، اما کافی نیست. پرسش مهم‌تر این است که پس از افزایش درآمدهای نفتی، با این منابع چه خواهند کرد؟ آیا با اقداماتی که ظاهر خوب و باطن بسیار بدی دارند، آینده‌فروشی می‌کنند یا درآمدهای نفتی را خرج توسعه‌‌ پایدار همراه توام با عدالت خواهند کرد‌؟
مصرف عاقلانه ارز‌های نفتی
یکی از موارد مصرف ارزهای نفتی که ظاهر خوب اما باطن بسیار بدی دارد، تخصیص ارز ترجیحی تثبیت‌شده بدون توجه به نرخ ارز در بازار غیر‌رسمی و سایر عوامل بنیادی اقتصاد است؛ ظاهرا به رشد کمتر قیمت کالاهای اساسی کمک می‌کند اما در عمل، امکان تامین مالی توسعه (که در ادبیات رهبر معظم انقلاب با عبارات زیرساخت‌ها، کارهای اساسی و محکم کردن بنیان‌ها برای ریشه‌دار کردن اقتصاد آمده بود) را از دولت سلب می‌کند. به‌طور مثال سیاست تخصیص ارز 4200 تومانی در سال 1397 حدود 32 میلیارد دلار از 57 میلیارد دلار درآمد نفتی آن سال را از آن خود کرد. در سال 1398 نیز 15 میلیارد دلار از 26 میلیارد دلار درآمد نفتی خرج این سیاست شد. در سال 1399 حدود 11 میلیارد دلار از 21 میلیارد دلار درآمد نفتی به این سیاست اختصاص پیدا کرد. در مجموع بین سال‌های 1397 تا 1400 (که ارز 4200 تومانی حذف شد) 66 میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات نفت برای این سیاست خرج شد.
برای اینکه بدانیم رقم چقدر بالاست، کافی است آن را بر 85 میلیون ایرانی تقسیم کنیم؛ به هر نفر 776 دلار می‌رسد! همچنین ما‌به‌التفاوت ریالی ارز 4200 تومانی با نرخ ارز در بازار غیررسمی -که معادل رانت این نوع تخصیص ارز است- حدود 721 هزار میلیارد تومان می‌شود. 66 میلیارد دلار همچنین بیش از 3 برابر مانده موجودی قابل مدیریت در صندوق توسعه‌‌ ملی است. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار با رئیس‌جمهور شهید و اعضای هیات دولت (8/6/1402) بر لزوم حذف ارز ترجیحی 4200 تومانی تاکید کرده و فرمودند: «در‌مورد آن ارز ترجیحی که برطرف کردید -که کار لازمی هم بود- این باید به‌طور روشن برای مردم تبیین می‌شد که علت اینکه ما این کار را می‌کنیم این است، این است، این است، فوایدش این است، [موجب] جلوگیری از این ضررها است.» تایید این سیاست توسط رهبر معظم انقلاب در کنار بیانات سخنرانی نوروزی (1/1/1401) ایشان در‌مورد راه صحیح مصرف درآمدهای نفتی معنا پیدا می‌کند.
دوراهی توسعه و ارتجاع
نتیجه آنکه در آشفته‌بازار تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، هر کسی بیشتر از لفظ «توسعه» استفاده کرد لزوما ایده‌هایش در مسیر توسعه‌‌ ایران نیستند. یکی از معیارهای تشخیص نامزد توسعه‌گرا آن است که ببینیم اولا چه راهکاری برای تداوم رشد درآمدهای نفتی دارد و در ثانی، اگر درآمدهای نفتی بالا رفت، چه برنامه و ایده‌ای برای مصرف عاقلانه‌‌ ارزهای نفتی دارد‌؟ آیا درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت را خرج زیرساخت‌ها، کارهای اساسی و محکم کردن بنیان‌های اقتصاد می‌کند یا صرفا از طریق تخصیص ارز ارزان به واردات کالاهای مصرفی، محبوبیت سیاسی موقت می‌خرد و منافع بلندمدت ملی را فدای مصالح کوتاه‌مدت جناحی می‌کند. بدیهی است رهاورد دولتی که ما را به روزهای صادرات روزانه 400 هزار بشکه نفت و تخصیص بیش از 50 درصد درآمد نفتی به واردات کالاهای مصرفی برگرداند توسعه نیست، ارتجاع است.